DR. Francisco Guterres Lu-Olo,
Prezidenti RDTL.

Dili, Palácio Presidencial Nicolau Lobato

Exelentísima Señora Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun
Familiares,
Señoras no Señores
Señoras Embaixadoras no Señor Embaixador,

Ho onra mak ha’u prezide serimónia tomada de posse ba Exelénsia sira nu’udar embaixador foun ba ita-nia País. Ita-Boot sira sei hala’o knaar iha ámbitu bilaterál no multilaterál. Husi embaixador sira simu pose ohin, nain rua sei asumi funsaun iha Ázia, embaixadora ida iha área bilaterál no multilaterál no embaixadora ida seluk iha ámbitu multilaterál.
Ita-nia Estadu nia polítika esterna lao tuir prinsípius no valores ne’ebé define iha ita-nia Konstituisaun no, iha kuadru ida ne’e, mak ita haree ba interese nasionál Timor-Leste nian, no hatán loloos ba nesesidades País nian.

Haree ba dezafiu sira ne’ebé Timor-Leste hasoru dadaun, ita nia embaixador sira tenki iha koñesimentu ida ne’ebé klean iha área multilaterál no hatene oinsá dada liután investimentu husi rai-li’ur atu ajuda haburas liután ita-nia ekonomia.
Atu hamenus ita-nia dependénsia boot husi idrokarbonetus (minarai no gás natural), ita presiza haree oinsá diversifika ita-nia ekonomia. Ne’e mak dezafiu ida ne’ebé ita hothotu hatene no atu hatán ba ida ne’e, importante ba embaixador sira hatene oinsá halo diplomasia ekonómika.
Nu’udar ema, problema sira bele sobu ita ka halo ita haforsa liután ita-nia kapasidade atu sai kompetivu no efetivu liu.
Bainhira ita hili demokrasia nu’udar rejime ba ita-nia Repúblika, ida ne’e fó-sai mós parte importante ida husi husi ita nia luta rasik tanba uluk kedas ita defende soberania nasional, independénsia, dignidade umana no respeitu ba direitus umanus. Uluk kedas ita defende katak, ho dalan dame, mak ita rezolve konflitu entre Estadu no Povu sira, iha relasoins internasionais.

Dezafiu seluk ida mak ita labele hasees-an husi ita-nia Rejiaun no rai sira seluk. Ba ida ne’e ita nia embaixador sira presiza duni hatene didiak oinsá reprezenta ita-nia País, tuir polítika internasionál no rejionál ne’ebé hatuur ho respeitu ba malu, pás, ekilíbriu, independénsia no kooperasaun.
Haree ba kotuk, ita laiha tradisaun imigra ka sai ba rai-li’ur. Maibé, timoroan barak tebes ona mak sai ona no servisu iha rai-li’ur ohinloron. Situasaun ida ne’e sai dezafiu boot ida ba ita-nia reprezentasaun diplomátika sira tanba Embaixador sira presiza haree oinsá fó asisténsia ba ita- nia trabalhador sira ne’e.
Foin dadaun ne’e, akontese iha Luanda, Konferénsia Xefes Estadu no Governu CPLP nian, ba dala 13. Timoroan ida mak foin kaer dahuluk knaar nu’udar Sekretáriu Ezekutivu CPLP. Ho rai hirak ne’ebé halo parte Komunidade Multilaterál ida ne’e, ita iha relasaun previlijiada no úniku, ne’ebé tama tiha ona iha ita-nia Konstituisaun.

Señoras no señores
Señora Embaixadora Marina Ribeiro Alkatiri, kuadru ida ne’ebé halo parte servisu diplomasia rezisténcia nian durante tempu tomak luta libertasaun nasional. Embaixadora dahuluk rezidente pós-restaurasaun independénsia, iha Moçambique, no, naun-rezidente, iha Angola no África Sul. Koordena Gabinete Apoiu ba Prezidénsia Rotativa CPLP lidera husi ita nia País, husi 2014 to’o 2016. CPLP dada atensaun maka’as tanba rai membru sira iha rekursus ho valor boot tebes no hamutuk iha patrimóniu ida oinseluk liu. Karaterístiska hirak ne’e mak halo CPLP afirma-an liután iha mundu, no nune’e, koletivu ida ne’e presiza haree oinsá hasae no haklean liután ninia knaar. Estadu-Membru ida-idak tenke asumi ninia responsabilidade iha ámbitu CPLP no ho koletivu ida ne’e ninia relasoins internasionais. Nune’e, Ita-Boot ninia misaun mak haree oinsá reforsa papel ita nia País nian iha ámbitu Komunidade ida ne’e nian no mós iha relasoins iha área diplomasia mundial.

Señor Embaixador Gregório de Sousa iha formasaun akadémika no esperiénsia relevante iha kuadru relasoins internasionais. Hala’o ona knaar nu’udar embaixador iha Brasil, País membru CPLP mós. Kaer knaar iha II Governu Tranzisaun Nasoins Unidas no mós iha I, II no III Governus Konstitusionais. Asumi knaar nu’udar Xefi Casa Civil bainhira Presidente da República mak Dr. José da Ramos-Horta.
Durante luta libertasaun nasional Embaixador ne’e hatene tiha ona ezijénsia sira husi servisu diplomátiku. Sei hala’o knaar iha Repúblika Coreia, rai ida ne’ebé Timor-Leste iha relasaun kooperasaun di’ak tebes. Timoroan barak ona mak hela no servisu iha Coreia.

Ha’u laran metin katak Embaixador sei fó atensaun espesiál ba problema delikadu sira ne’ebé trabalhadór sira hasoru enkuantu buka hetan osan liuhusi servisu iha rai ne’ebé la’ós sira nia moris-fatin.
Señora Embaixadora Olandina Caeiro Alves iha experiénsia naruk ho knaar oinoin iha área Administrasaun Públika. Nune’e, hatene moos desafiu sira ne’ebé ita-nia funsaun públika hasoru. Horiuluk hala’o knaar relevante iha área rekonsiliasaun. Foin hotu ninia knaar nu’udar embaixadora iha Malásia no ba oin sei hasoru nafatin dezafiu hanesan kona-ba ita nia integrasaun iha Rejiaun, katak, tenke esforsa-an nafatin atu ita-nia País tama ba ASEAN. Ha’u laran metin katak ninia experiénsia profisionál, hamutuk ho ninia kualidade pesoál gosta ajuda ema, sei lori Embaixadora ne’e halo servisu diplomátiku di’ak ida, iha República Socialista Vietname, ne’ebé sei fó benefísiu ba ita-nia País.

Señora Embaixadora Lurdes Bessa, ho otas foinsae, lori ita-nia Povu nia mehi ba Ukun Rasin An ba País oioin enkuantu moris iha rai-li’ur. Hala’o maka’as atividade partidária ho mós knaar nu’udar deputada. Prezide bankada partidu nian iha Parlamentu Nasional no, foin lalais ne’e, sai membru Governu ho responsabilidade ba edukasaun, área ida ne’ebé delikada no importante tebes. Iha tinan tolu ikus nia laran, ha’u koñese di’ak liután señora Lurdes Bessa ninia kualidades tanba servisu nu’udar Asesora ba Prezidente República. Husi ohin ba oin, sei asumi kargu nu’udar Embaixadora Timor-Leste nian ba Konfederasaun Suíça. Embaixadora hatene katak ita-nia País kandidata ona atu sai membru Konsellu Direitus Umanus iha Organizasaun Nasoins Unidas ba períodu 2024 – 2026. Liuhusi Ita-Boot, ita-nia País sei reafirma iha komunidade internasional nia leet, nu’udar Estadu demokrátiku ida ne’ebé respeita direitus umanus.

Señoras no Señor Embaixadores
Tempu ohinloron nian la’o lalais tebes no, dala ruma, akontese mudansa maka’as liu iha planu relasoins internasionais no rejionais. Estadu Timor-Leste fó fiar ba ninia diplomata sira atu haree oinsá hatán ba mudansa sira ne’e.
Estadu Timor-Leste no liuliu, Prezidente Repúblika, konfia iha imi ida-idak nia mandatu atu reprezenta ita-nia País.
Ha’u laran metin tebes katak imi ida-idak sei haka’as oinsá de’it atu halo servisu di’akliu ba ita-nia Nasaun!
Bele konta ho kontribuisaun husi ha’u, iha ámbitu kompeténsias Prezidente Repúblika nian kona-ba ba relasoins internasionais, tuir Konstituisaun haruka. Ha’u dezeja ba imi hotu servisu di’ak no susesus boot iha imi-nia misaun! Bele konta ho ha’u!